วิธีการตามรักษาไว้ซึ่งความจริง (สจฺจานุรกฺขณา)

วิธีการตามรักษาไว้ซึ่งความจริง (สจฺจานุรกฺขณา)

“ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ ! การตามรักษาไว้ซึ่งความจริง (สจฺจานุรกฺขณา) นั้น มีได้ด้วยการกระทำเพียงเท่าไร ?
บุคคลจะตามรักษาไว้ซึ่งความจริงนั้นได้ ด้วยการกระทำเพียงเท่าไร ?
ข้าพเจ้าขอถามพระโคดมผู้เจริญ ถึงวิธีการตามรักษาไว้ซึ่งความจริง”.

ภารท๎วาชะ ! แม้ความเชื่อของบุรุษ มีอยู่
และเขาก็ตามรักษาไว้ซึ่งความจริง กล่าวอยู่ว่า “ข้าพเจ้ามีความเชื่ออย่างนี้” ดังนี้,
เขาก็อย่าพึง ถึงซึ่งการสันนิษฐาน โดยส่วนเดียว ว่า “อย่างนี้เท่านั้นจริง, อย่างอื่นเปล่า” ดังนี้ก่อน ...

ภารท๎วาชะ ! ถ้าแม้ความชอบใจของบุรุษ มีอยู่
และเขาก็ตามรักษาไว้ซึ่งความจริง กล่าวอยู่ว่า “ข้าพเจ้ามีความชอบใจอย่างนี้” ดังนี้,
เขาก็อย่าพึง ถึงซึ่งการสันนิษฐาน โดยส่วนเดียวว่า “อย่างนี้เท่านั้นจริง, อย่างอื่นเปล่า” ดังนี้ก่อน ...

ภารท๎วาชะ ! ถ้าแม้ เรื่องที่ฟังตามๆ กันมา ของบุรุษ มีอยู่
และเขาก็ตามรักษาไว้ซึ่งความจริง กล่าวอยู่ว่า “ข้าพเจ้ามีเรื่องที่ฟังตามๆ กันมาอย่างนี้” ดังนี้,
เขาก็อย่าพึง ถึงซึ่งการสันนิษฐาน โดยส่วนเดียวว่า “อย่างนี้เท่านั้นจริง, อย่างอื่นเปล่า” ดังนี้ก่อน ...

ภารท๎วาชะ ! ถ้าแม้ความตริตรึก ไปตามเหตุผลที่แวดล้อม ของบุรุษ มีอยู่
และเขาก็ตามรักษาไว้ซึ่งความจริง กล่าวอยู่ว่า “ข้าพเจ้ามีความตริตรึกไปตามเหตุผลที่แวดล้อมอย่างนี้” ดังนี้,
เขาก็อย่าพึง ถึงการสันนิษฐาน โดยส่วนเดียว ว่า “อย่างนี้เท่านั้นจริง, อย่างอื่นเปล่า” ดังนี้ก่อน ...

ภารท๎วาชะ ! ถ้าแม้ข้อยุติ ที่ทนได้ต่อการเพ่งพินิจ ด้วยความเห็นของบุรุษ มีอยู่
และเขาก็ตามรักษาไว้ซึ่งความจริง กล่าวอยู่ว่า “ข้าพเจ้ามีข้อยุติที่ทนได้ต่อการเพ่งพินิจด้วยความเห็นอย่างนี้” ดังนี้,
เขาก็อย่าพึง ถึงซึ่งการสันนิษฐาน โดยส่วนเดียว ว่า “อย่างนี้เท่านั้นจริง, อย่างอื่นเปล่า” ดังนี้ก่อน.

ภารท๎วาชะ ! ด้วยการกระทำเพียงเท่านี้แล การตามรักษาไว้ซึ่งความจริง ย่อมมี,
บุคคลชื่อว่า ย่อมตามรักษาไว้ซึ่งความจริง ด้วยการกระทำเพียงเท่านี้,
และเราบัญญัติการตามรักษาไว้ซึ่งความจริง ด้วยการกระทำเพียงเท่านี้;
แต่ว่า นั่นยังไม่เป็นการตามรู้ซึ่งความจริง.

-บาลี ม. ม. ๑๓/๖๐๑-๖๐๕/๖๕๕.
พุทธวจน -หมวดธรรม เปิดธรรมที่ถูกปิด
ฉบับ ๙ ปฐมธรรม หน้า ๑๖๔-๑๖๖